Πέμπτη, 00:01 - 18/03/2021

  Tweet

Οι πιο απίθανες και ανιστόρητες ψευδολογίες κυκλοφορούν με απίστευτη ταχύτητα μέσω του Διαδικτύου, το οποίο απευθύνεται πλέον σ’ έναν μεγαλοπρεπών διαστάσεων ψηφιακό όχλο. Κύριο δε ζητούμενο των φορέων της αμάθειας είναι η μεταφυσική και συνωμοτική ερμηνεία της πραγματικότητας, μέσα από ανυπόστατες θεωρίες και μικρογεγονότα τα οποία διαστρεβλώνονται, παγκοσμιοποιούνται και μεγαλοποιούνται, χωρίς καμιά απολύτως τεκμηρίωση.

Είμαστε έτσι μάρτυρες ενός πρωτοφανούς φαινομένου: Στο αιώνα της κυριαρχίας των γνώσεων και της πληθώρας πληροφοριών, όλοι γνωρίζουν και κανείς δεν θέλει να μάθει. Και μπροστά στην εξέλιξη αυτή, το τεράστιο ερώτημα που προβάλλει, είναι γιατί; Ποια είναι το βαθύτερα αίτια αυτής της παγκοσμιοποίησης της αμάθειας, που είναι και η βασική πρώτη ύλη του λαϊκισμού και των θεωριών συνωμοσίας που τον συνοδεύουν;

Μια εξήγηση που προβάλλει αυτόν τον καιρό το site “OrthosLogos” δια της γραφίδας του Πάνου Ασημάκη είναι ότι εμείς οι άνθρωποι γεννιόμαστε και ζούμε σ’ έναν απρόβλεπτο κόσμο, γεμάτο αβεβαιότητες, ανεξήγητα φαινόμενα, αναπάντεχα γεγονότα, φυσικές ή ανθρωπογενείς καταστροφές, αρρώστιες, πολέμους, οικονομικές κρίσεις και ένα σωρό άλλες καταστάσεις για τις οποίες αισθανόμαστε ότι έχουμε ελάχιστο ή και κανένα έλεγχο.

Κατά συνέπεια, αυτή η απόλυτα κατανοητή ανθρώπινη αίσθηση δημιουργεί ένα εύφορο έδαφος για την εκκόλαψη και την αποδοχή θεωριών συνωμοσίας ή και ψευδών ειδήσεων. Ιδιαίτερα αν αυτό που τις πυροδότησε είναι τρομακτικό, δεν είναι γνωστές όλες του οι πτυχές και επιπτώσεις, δεν είναι εύκολα ελέγξιμο και επηρεάζει άμεσα την καθημερινότητά μας -ιδιότητες που τις έχει όλες η… Covid-19!

Από την πλευρά του, πριν σαράντα και πλέον χρόνια, ο Γάλλος καθηγητής και ακαδημαϊκός Ζαν Φουραστιέ, αναφερόμενος στην οικονομική πραγματικότητα, διαφοροποιούσε την επιπλοκή (complication) από την περιπλοκή (complexite) και τόνιζε ότι το μυαλό του ανθρώπου, τα δύο αυτά φαινόμενα αδυνατεί να τα συλλάβει και να τα επεξεργαστεί ταυτοχρόνως.

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει έτσι δυσκολία στη σύλληψη της πραγματικότητας, όταν αυτή είναι γρήγορα μεταλλασσόμενη. Εντυπωσιακές από την άποψη αυτή είναι και οι προσεγγίσεις του φιλοσόφου Έντγκαρ Μορέν, που χρόνια τώρα ασχολείται με τις θεωρίες των συστημάτων στην αντιμετώπιση της πολυπλοκότητας.

Κατά τον Ε. Μορέν, 100 ετών, αλλά και τον Ισραηλινό συγγραφέα Γιουβάλ Νόα Χαράρι, αυτή η πολυπλοκότητα, όταν επιταχύνεται, οι απλοί άνθρωποι αισθάνονται ότι η πραγματικότητα και το αύριο τους προσπερνούν, άρα τους εξουδετερώνουν.

Στη με κινηματογραφική ταχύτητα εξελισσόμενη εποχή μας, πολύ απλά, στο βιβλίο του «21 μαθήματα για τον 21ο αιώνα» (Εκδόσεις Αλεξάνδρεια), ο Χαράρι γράφει πως «ο συνηθισμένος άνθρωπος αισθάνεται όλο και πιο ασήμαντος. Πολλές μυστηριώδεις λέξεις ανταλλάσσονται με ενθουσιασμό σε επιστημονικές διαλέξεις, κυβερνητικά επιτελεία και συνέδρια τεχνολογίας -παγκοσμιοποίηση, μπλοκτσέιν, γενετική μηχανική, τεχνητή νοημοσύνη, μηχανική εκμάθηση- και οι συνηθισμένοι άνθρωποι το υποψιάζονται ότι καμιά από αυτές τις λέξεις δεν μιλάει για εκείνους. Η φιλελεύθερη αφήγηση ήταν η ιστορία των συνηθισμένων ανθρώπων. Πώς μπορεί να διατηρήσει τη συνάφειά της σε έναν κόσμο σάιμποργκ και δικτυωμένων αλγορίθμων;

Στον 20ό αιώνα, οι μάζες ξεσηκώθηκαν ενάντια στην εκμετάλλευση και προσπάθησαν να μεταφράσουν τον ζωτικό τους ρόλο στην οικονομία σε πολιτική ισχύ. Σήμερα, οι μάζες φοβούνται την ασημαντότητα και προσπαθούν πανικόβλητες να χρησιμοποιήσουν την πολιτική τους ισχύ πριν να είναι πολύ αργά. Το πρόβλημα σήμερα είναι ότι όλοι νομίζουν πως ξέρουν τις λύσεις, αλλά ουδέν γνωρίζουν!

Υπό αυτή την έννοια, η αναρρίχηση του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία στις ΗΠΑ και το Brexit αποτέλεσαν σαφέστατες ενδείξεις για το πού μπορεί να οδηγήσουν η πολυπλοκότητα, η διάδοσή της και η λαϊκίστικη εκμετάλλευσή της. Η πανδημία του κορωνοϊού έριξε πρόσθετο λάδι στη φωτιά. Από τη μια πλευρά, τόνισε την πολυπλοκότητα, από την άλλη, όμως, έκανε σαφώς οξύτερη μια βαθιά οικονομική κρίση, η οποία στην ουσία είναι απότοκος της προσαρμογής που ήδη γίνεται σε νέες συνθήκες.

Το περίφημο lockdown, σε παγκόσμιο πλέον επίπεδο, έδωσε το έναυσμα για νέες θεωρήσεις κλεισίματος των συνόρων και προστατευτικών εμποδίων. Την ίδια στιγμή, η δολοφονία ενός μαύρου μικροκακοποιού από λευκό Αμερικανό αστυνομικό, στις ΗΠΑ, υπήρξε η ευκαιρία που περίμεναν οι αντιφιλελεύθερες δυνάμεις στην Αμερική και στη Δύση γενικότερα για να μετατρέψουν ένα σοβαρό πρόβλημα της Αμερικής, που είναι αυτό των φυλετικών διακρίσεων, σε μια σκόπιμη παγκόσμια παραχάραξη της ιστορίας. Ακόμα χειρότερα, μέσω της παραχάραξης αυτής, οι αντιφιλελεύθερες αυτές δυνάμεις, προπύργια ενός νέου τύπου ακραίου ρατσισμού, επιδιώκουν να εδραιώσουν και την παγκοσμιοποίηση της αμάθειας, σε μια προσπάθεια να απονεκρώσουν την κριτική σκέψη.

Είναι δε ολοφάνερο ότι οι δυνάμεις αυτές, μέσω της καλλιέργειας του μίσους, θέλουν να διαλύσουν τις σχέσεις Ευρώπης και Αφρικής, προκαλώντας ταυτοχρόνως και εσωτερικές κοινωνικές αντιπαραθέσεις στον ανεπτυγμένο και δημοκρατικό κόσμο.

Πρόκειται δηλαδή για μια ύπουλη και χυδαία ως προς την υφή της επίθεση κατά της προόδου, ώστε να ενισχυθεί η ζήτηση για νέους ολοκληρωτισμούς. Το φαινόμενο είναι μοναδικό και πολυσύνθετο.

Γι’ αυτό και εξόχως επικίνδυνο.

Αθανάσιος Χ. Παπανδρόπουλος – European Business Review